Ważyk Adam (Ajzyk Wagman)

Poeta, prozaik, eseista i tłumacz.

Urodził się w 1905 roku w Warszawie, zmarł tamże w 1982 roku. Debiutował w 1922 roku wierszem opublikowanym w „Skamandrze”. Był związany z przedwojenną awangardą, publikował wiersze, prozę, recenzje i tłumaczenia poezji francuskiej w warszawskich czasopismach „Nowa Sztuka” i „Almanach Nowej Sztuki” (członek redakcji pisma w latach 1924–1925), w lubelskim „Reflektorze” (1924–1925), w organie Awangardy Krakowskiej „Zwrotnica” (1927) i w paryskim dwujęzycznym piśmie „L’art Contemporain – Sztuka Współczesna” (1929–1930), redagowanym między innymi przez Jana Brzękowskiego. W 1933 roku został aresztowany pod zarzutem przynależności do Komunistycznej Partii Polski.
Po wybuchu wojny, w okresie okupacji sowieckiej, mieszkał we Lwowie. Był członkiem Związku Radzieckich Pisarzy Ukrainy, podpisał opublikowane w „Czerwonym Sztandarze” z 19 listopada 1939 roku oświadczenie Pisarze polscy witają zjednoczenie Ukrainy, wyrażające akceptację dla aneksji wschodnich terenów Polski przez ZSRR. Krótko przed wkroczeniem armii hitlerowskiej do Lwowa ewakuował się w głąb ZSRR. W okresie od lipca 1941 do marca 1943 roku publikował w „Nowych Widnokręgach” – organie Związku Pisarzy Radzieckich ZSRR w Kujbyszewie, a od 1943 roku działał w powołanym przez Wandę Wasilewską Związku Patriotów Polskich w Moskwie. W 1944 roku jako oficer polityczny i kierownik literacki teatru żołnierskiego wraz z I Armią Wojska Polskiego przybył do Lublina, gdzie pracował między innymi w Głównym Zarządzie Politycznym Wojska Polskiego.
W latach 1945–1949 mieszkał w Łodzi, zamieszczał teksty w „Odrodzeniu” i „Kuźnicy”, był jednym z teoretyków realizmu socjalistycznego. Po przeprowadzce do Warszawy pełnił funkcję redaktora naczelnego „Twórczości” (1950–1954), publikował także w „Nowej Kulturze”. W końcu 1954 roku popadł w konflikt z Podstawową Organizacją Partyjną PZPR przy Związku Literatów Polskich, w sierpniu 1955 w „Nowej Kulturze” ukazał się jego Poemat dla dorosłych, demitologizujący życie robotników w Polsce oraz krytyczny wobec doktryny socrealizmu, wyznaczający początek „odwilży”. W 1957 roku Ważyk wystąpił z PZPR. W latach późniejszych publikował w „Twórczości”, „Dialogu”, Życiu Literackim”, „Poezji”, „Literaturze”. W 1976 roku podpisał „Memoriał 101” przeciw projektowanym zmianom w Konstytucji PRL.
Swoje kontakty z Brunonem Schulzem w Zakopanem w połowie lat dwudziestych Ważyk zrelacjonował w eseju wspomnieniowym Kwestia gustu, w którym mowa także o Władysławie Riffie, przyjacielu Schulza. Schulz wspomina o spotkaniu z Ważykiem w Warszawie w liście do Zenona Waśniewskiego z 5 czerwca 1934 roku, a w liście do Waśniewskiego z 19 grudnia tegoż roku nadmienia o możliwości pisania do siebie na warszawski adres Ważyka. (jk)