czerwiec 1982 roku

Warszawa. W Państwowym Instytucie Wydawniczym ukazuje się eseistyczna książka Włodzimierza Paźniewskiego Życie i inne zajęcia, której jeden rozdział poświęcony jest śmierci Schulza.

Książka Włodzimierza Paźniewskiego1 jest zbiorem szkiców o literaturze, sztuce i kulturze XX wieku. Autor szczególnie chętnie krąży wokół wiedeńskiego modernizmu i legendy zmierzchu Austro-Węgier, choć nieraz odwołuje się też do twórców amerykańskich oraz do tradycji Wschodu. Niezależne teksty spaja metafora świata-palimpsestu, nieskończonej księgi, w której spotykają się postacie zarówno literackie, mityczne, jak i historyczne, a biografie są apokryfami nadpisanymi na odwiecznych mitach2. 

Rozdział pod tytułem Mesjasz na wakacjach w Truskawcu zawiera dwustronicową, zbeletryzowaną wariację na temat śmierci Brunona Schulza. Paźniewski przedstawia ostatnie dni pisarza w konwencji pasyjnej: Schulz ma u niego twarz Chrytusa, Feliks Landau* jest Piłatem, Karl Günther* odgrywa rolę Judasza. Na drugim planie nawiązuje do legendy zaginionej powieści Schulza Mesjasz* – nieukończone dzieło zostaje przyrównane do brutalnie przerwanego życiorysu autora. Dalsze fragmenty szkicu dotyczą między innymi śmierci Witolda Gombrowicza i Edwarda Csató.

Książka otrzymała przeważnie dobre recenzje3. Krytycy wskazywali na erudycyjny charakter zbioru i jego oryginalność na tle polskiej eseistyki. Wit Jaworski entuzjastycznie opisuje Życie i inne zajęcia jako „jedno z najciekawszych dokonań pokolenia 68”4, Feliks Netz mówi o „książce roku”5. Z drugiej strony Anna Sobolewska ocenia, że niekiedy „autor zamyka najtrudniejsze kwestie w nazbyt efektowne formuły”6, a Robert Stiller dopatruje się w metodzie Paźniewskiego naśladownictwa Borgesa7. 

Żaden z recenzentów nie ustosunkował się do fragmentu o Schulzu.

Zobacz też: 19 listopada 1942. (jo)

  • 1
    Włodzimierz Paźniewski (ur. 1942) – poeta, prozaik i eseista, początkowo związany z Nową Falą. W latach siedemdziesiątych członek katowickiej grupy poetyckiej „Kontekst”. Razem z Andrzejem Szubą, Tadeuszem Sławkiem i Stanisławem Piskorem opublikował w 1977 roku zbiór szkiców i polemik krytycznoliterackich Spór o poezję. Autor kilkunastu książek, ostatnio głównie esejów: Europa po deszczu (2001), Karawele na wietrze (2005), Księga przemijania (2007), Biuro podróży metafizycznych (2013), Neurosa teutonica (2015).  
  • 2
    Bohater pierwszego szkicu, mnich Domenico, którego życiowym celem było zapisanie wszystkich opowieści świata w jednej książce, tak zwraca się do czytelnika: „Nawet to, co myślisz i piszesz w tej chwili, jest tylko powtórzeniem znanego mi wątku” – Włodzimierz Paźniewski, Życie i inne zajęcia, Warszawa 1982, s. 6. W dalszych tekstach książki obok siebie występują, a niekiedy nawet ze sobą rozmawiają, między innymi: Luis de León, John Cleland, Rainer Maria Rilke, Franz Kafka, Arnold Schönberg, Franciszek Józef, William Blake, Platon, Ettore Majorama, święty Augustyn, Henry Miller, Aleksander Puszkin, Kazimierz Wierzyński, Leopold Buczkowski, Edward Csató, Juliusz Słowacki, ale też Ikar, Dedal, Wenus, Pan Bóg czy Hamlet. W ostatnim rozdziale książki pojawia się zdanie, które można by uznać za puentę zbioru: „Rzecz, którą napisałeś – powiedział mi na korytarzu stary profesor filozofii – przypomina zbiegowisko rzeczowników. Przypuszczam, że formułujesz definicję świata przez wyliczenie […]” – ibidem, s. 153.     
  • 3
    Poza cytowanymi poniżej zob. też: Włodzimierz Pawłowski, Appendix, „Literatura” 1983, nr 2, s. 57–58. 
  • 4
    Wit Jaworski, Włodzimierz Paźniewski „Życie i inne zajęcia” [rec.], „Życie Literackie” 1983, nr 1, s. 10.  
  • 5
    Feliks Netz, Ucieczka w labirynt, „Tygodnik Kulturalny” 1983, nr 28, s. 2 i 15.
  • 6
    Anna Sobolewska, Podróż do Kakanii, „Twórczość” 1983, nr 5, s.124.
  • 7
    Robert Stiller, Poezja erudycji, „Nowe Książki” 1983, nr 1, s. 68–71.