19 października 1926, wtorek

Lwów. Zostaje zamordowany Kurator Okręgu Szkolnego Lwowskiego Stanisław Sobiński.

Około godziny 18.15 Sobiński zostaje zabity strzałem z rewolweru w tył głowy. Do zamachu na oczach żony kuratora dochodzi na ulicy Królewskiej we Lwowie[[1]. 

Następnego dnia telegraficznie zawiadomiono o zamachu wszystkie szkoły okręgu. Informowały o nim gazety. Wtedy zapewne Bruno Schulz dowiedział się o sprawie. Sobińskiego dobrze znał były dyrektor gimnazjum Jagiełły* Józef Staromiejski, z którym w latach 1914–1915 prowadził bursę dla polskich uczniów w Pradze2

22 października we Lwowie odbył się pogrzeb z udziałem ministra spraw wewnętrznych Felicjana Sławoja Składkowskiego. W uroczystości uczestniczyły delegacje szkół lwowskich, przymusowo także ukraińskich3. W innych szkołach okręgu zorganizowano uroczystości żałobne. 

Rewizje i aresztowania trwały kilka tygodni4. Proces trwał od 24 stycznia do 13 marca 1928 roku. Przed sądem stanęło siedemnastu podejrzanych. W procesie poszlakowym na karę śmierci zostali skazani Wasyly Atamanczuk i Jan Werbicki. Osiem osób otrzymało karę więzienia, siedem zostało uniewinnionych5. 19 października Sąd Najwyższy w Warszawie uchylił karę Atamanczuka i Werbickiego6. Ponowny proces odbył się między 28 stycznia a 15 lutego – Werbyciemu utrzymano karę śmierci, Atamanczukowi obniżono wymiar kary do dziesięciu lat więzienia7. Później na podstawie zeznań Romana Baranowskiego ustalono, że sprawcami byli: późniejszy dowódca UPA Roman Szuchewycz oraz Bohdan Pidhajnyj – członkowie Ukraińskiej Organizacji Wojskowej (UWO), kierowani przez Juliana Hołowinskiego – początkowo aresztowanego, ale wypuszczonego wobec braku dowodów8. W. Maetynieć wsazał również na winę Krysztalnyja9.

Zamach jest odwetem wprowadzenie tak zwanej ustawy Grabskiego o mniejszościach narodowych10. Przy czym Sobiński już wcześniej lojalnie realizował antyukraińską politykę oświatową, co spotykało się ze sprzeciwem Ukraińców11. Dostawał listy z pogróżkami, miał przydzieloną ochronę, z której zrezygnował wiosną 1926 roku12. (kw)

  • 1
    Padł na posterunku!, „Gazeta Lwowska”, 21 października 1926, nr 241, s. 1.
  • 2
    Anna Wiekluk, Andrzej A. Zięba, Stanisław Sobiński, https://www.ipsb.nina.gov.pl/a/biografia/stanislaw-sobinski (data dostępu: 7 kwietnia 2022).
  • 3
    Agnieszka Biedrzycka, Kalendarium Lwowa 1918–1939, Kraków 2012, s. 343.
  • 4
    Ibidem, s. 343. 
  • 5
    Agnieszka Biedrzycka, op. cit., s. 392.
  • 6
    Ibidem, s. 453
  • 7
    Ibidem, s. 454. 
  • 8
    Ryszard Torzecki, Kwestia ukraińska w Polsce w latach 1923–1929, Kraków 1989, s. 263, 286–287. Zob. też Dokument 11. O terrorze, [w:] W. Poliszczuk, Nacjonalizm ukraiński w dokumentach, cz. 2: Integralny nacjonalizm ukraiński jako odmiana faszyzmu, t. 4: Dokumenty z zakresu działań struktur nacjonalizmu ukraińskiego w okresie od 1920 do grudnia 1943 roku, Toronto 2002, s. 16.
  • 9
    Anna Wiekluk, Andrzej A. Zięba, op. cit.
  • 10
    Ustawa z dnia 31 lipca 1924 r. zawierająca niektóre postanowienia o organizacji szkolnictwa, Dz.U. 1924 nr 79 poz. 766, https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU19240790766/O/D19240766.pdf (data dostępu: 7 kwietnia 2022). Zob. Ryszard Torzecki, Polacy i Ukraińcy. Sprawa ukraińska w czasie II wojny światowej na terenie II Rzeczypospolitej, Warszawa 1993, s. 12.
  • 11
    29 października 1923 roku wprowadził zakaz używania określenia „ukraiński” w stosunku do szkół. Polecił zastąpienie go słowami „rusiński” lub „ruski”. (Zob. Agnieszka Biedrzycka, op. cit., s. 217). 21 września 1924 zakazał używania języka ukraińskiego jako urzędowego w gimnazjach i szkołach zawodowych. (Ibidem, s. 255)
  • 12
    Anna Wiekluk, Andrzej A. Zięba, op. cit.