19 lipca 1936, niedziela

(A) Nie zachowała się żadna dokumentacja związana z tą publikacją. Gdy Republika marzeń ukazywała się w „Tygodniku Ilustrowanym”*, Schulz miał już za sobą kilka innych publikacji na łamach tego czasopisma – jak choćby ilustrowane wydanie opowiadań Dodo i Edzio. Tym razem tekst ukazał się bez rysunków autora. Jako ilustracje wykorzystano fotografie przedstawiające sanatorium „Zaświecie” w Korostowie. Nie można w tym wykluczyć inspiracji Schulza, który w postaci Błękitnookiego z opowiadania sportretował założyciela ośrodka, poetę i przedsiębiorcę Jerzego Reitmana (1888–?). W liście do Romany Halpern* z 10 marca 1938 roku tak o nim pisał: „Parę mil z Drohobycza jest b. piękne sanatorium dla ozdrowieńców, gdzie pewien fantasta urządził asylum dla ludzi «chorych na duszy». Tak było w jego intencji. Realizacja zmieniła to nieco, ale jest piękne zbocze górskie w zupełnej samotności, pokryte parkiem kilkudziesięciu tysięcy róż i łanami gwoździków. Jest hotel urządzony z mieszaniną huculszczyzny i empiru czy biedermeieru, bardzo ładny holl, sala jadalna, coś jak leśniczówka i jak dworek polski. Przy tym niedrogo, miły gospodarz, podczas wiosennego sezonu parę tylko gości. Przyjeżdżałbym do Ciebie, bo to niedaleko i znam właściciela: Reitman Korostów koło Skolego. Musisz gdzieś zdobyć pieniądze, żeby tam pojechać. Własna centrala elektryczna, własna poczta słowem twierdza w samotni górskiej”¹.
Republika marzeń nie weszła do Sanatorium pod Klepsydrą* (1937). W postaci książkowej opowiadanie po raz pierwszy ukazało się dopiero w 1964 roku w tomie Proza, który miał być „próbą ukazania możliwie pełnego dorobku pisarskiego”² Schulza. (sr)

(B) Jest to recenzja polskiego przekładu powieści Bernharda Kellermanna Przyjaźń (Lwów 1936). Zestawiając typ heroicznego optymizmu zaprezentowanego przez Knuta Hamsuna w Błogosławieństwie ziemi, Schulz w optymizmie Kellermanna, szkicującego uschematyzowaną i bezkrytycznie uproszczoną wizję rozwoju powojennych Niemiec, widzi jedynie „niewybaczalną tępotę” autora. Niewiele przychylniej recenzent ocenia formę artystyczną powieści, która jego zdaniem nie wykracza poza wyeksploatowane schematy budzenia emocji czytelnika i której „obrazy miłości” dowodzą „typowo niemieckiej trywialności”³. (mw)

(C) W recenzji tej⁴ pisarz podkreśla oryginalność formy gatunkowej dzieła Vogel, odrealnienie świata przedstawionego, pozbawienie tożsamości bohaterów literackich cech indywidualistycznych, surrealistyczną kreację konstruktywistycznej i deterministycznej wizji świata zaludnionego „anonimowym tłumem lalek, manekinów z wystaw fryzjerskich, passantów w sztywnych melonikach, manikiurzystek i kelnerów”⁵. Formułowane wobec autorki sugestie analogii jej dzieła i Sklepów cynamonowych recenzent odpiera, twierdząc, że książka Vogel „wynika z całkiem innych i oryginalnych podstaw światopoglądowych”⁶. W przeciwieństwie do tradycyjnej prozy powieściowej, oddającej dynamikę przemienności świata, narracja Vogel przywołuje rzeczywistość zastygłą w bezruchu, zmechanizowaną, tragiczną w swym skostnieniu. (mw)