12 lipca 1892, wtorek

Drohobycz. Na świat przychodzi Bruno Schulz.

Jedynym znanym świadectwem dokumentującym narodziny piątego dziecka w rodzinie Jakuba Schulza i Henrietty (Hendel) z Kuhmerkerów jest urzędowy zapis w księdze urodzin żydowskiego okręgu metrykalnego w Drohobyczu1.

Z zapisu nr 265 na karcie 86 możemy wyczytać, że 12 lipca 1892 roku urodził się chłopiec, któremu podczas ceremonii obrzezania 19 lipca 1892 roku nadano imię Bruno. Rodzicami byli „Jakub Schulz, kupiec mieszkający tu”, oraz „Hendel Kuhmerker, mieszkająca tu żona tylko wedle praw mojżeszowych tu zamieszkałego kupca Jakuba Schulz, córka zmarłych tutejszych małżonków – Berischa i Małki Kuhmerker, byłych właścicieli realności”2. Poród odebrała Gittel Wegner3

W świetle prawa obowiązującego w Galicji Bruno Schulz rodzi się jako dziecko nieślubne4. Jakub oficjalnie uznaje swoje ojcostwo przed prowadzącym metryki5, co w przeszłości uczynił także po narodzinach Izydora. We wpisie w księgach metrykalnych narodzin Brunona i Izydora znajdujemy notatkę o zawarciu przez Jakuba i Hendel Schulzów prawnego związku małżeńskiego 8 października 1892.

Bruno Schulz rodzi się jako ostatnie dziecko Henrietty i Jakuba Schulzów. Najstarsza z rodzeństwa, Hanna6, urodziła się 27 listopada 1873 roku, a brat Izydor7 4 września 1881 roku8. Bruno miał jednak więcej rodzeństwa. 23 czerwca 1876 roku urodził się Isaak Kuhmerker, który umarł 29 października 1879 w wieku trzech lat i czterech miesięcy9. W księdze metrykalnej zgonów, w rubryce „choroba i rodzaj śmierci”, wpisano difficilis, co z języka łacińskiego może oznaczać trudny, przykry, skomplikowany i rzadko spotykany10. 2 października 1887 na świat przyszła Hinda Kuhmerker11. Siostra Brunona umarła na zapalenie mózgu 22 maja 1890 roku, w wieku niespełna trzech lat12, dwa lata przed jego narodzinami. Isaak i Hinda nosili nazwisko po matce, gdyż Jakub Schulz nie uznał oficjalnie swojego ojcostwa przed prowadzącym metryki. 

Zobacz też: 19 listopada 1942. (mr, ts)

  • 1
    Żydowskie okręgi metrykalne to powstałe w 1875 roku instytucje, których zadaniem było rejestrowanie ruchu naturalnego ludności żydowskiej (czyli narodzin, zgonów i małżeństw). W 1784 roku cesarz Józef II Habsburg nakazał ludności żydowskiej prowadzenie ksiąg metrykalnych. Mieli się tym zajmować rabini pod kontrolą władz państwowych i kościelnych (katolickich). W 1868 roku żydowskim księgom metrykalnym przyznano wartość dowodu sądowego, zniesiono też obowiązek kontroli ze strony władz kościelnych. Aby usprawnić prowadzenie rejestru w 1875 roku powołano żydowskie okręgi metrykalne. W Galicji ich liczba zmieniała się nieznacznie, jednak zawsze wynosiła około 260. Metrykanci nie musieli być rabinami, mieli status urzędników państwowych, choć pracowali bez wynagrodzenia. W Galicji księgi metrykalne mogły być prowadzone w trzech językach: niemieckim, polskim bądź ukraińskim, wykluczone było prowadzenie ksiąg w jidysz i po hebrajsku. Zob. Jerzy Michalewicz, Żydowskie okręgi metrykalne i żydowskie gminy wyznaniowe w Galicji, Kraków 1995, s. 40–44; Małgorzata Śliż, Galicyjscy Żydzi na drodze do równouprawnienia 1848–1914. Aspekt prawny procesu emancypacji, Kraków 2006, s. 109–123.
  • 2
    Archiwum Główne Akt Dawnych (AGAD), Księgi metrykalne gmin wyznania mojżeszowego z terenów tzw. „zabużańskich”, 1789–1943, sygn. 1/300/0/-/154, k. 86.
  • 3
    Ibidem. Jerzy Ficowski błędnie odczytał nazwisko akuszerki jako Gittel Wagner. Nie skojarzył jej nazwiska ze znaną drohobycką rodziną Wegnerów (choć pisze o młodzieńczej miłości Schulza – Fryderyce Wegner) – Jerzy Ficowski, Regiony wielkiej herezji i okolice. Bruno Schulz i jego mitologia, Sejny 2002, s. 127. Także Anna Kaszuba-Dębska (Kobiety i Schulz, Gdańsk 2015, s. 313) błędnie odczytała nazwisko akuszerki jako Gitel Wagner. Utożsamiała też akuszerkę Gitel Wagner z babką Leopolda Lustiga, narratora opowiadania Henryka Grynberga Drohobycz, Drohobycz... (ibidem, s. 323). Na początku tego opowiadania czytamy: „Kamienicę postawiła moja prababka Gitł, akuszerka i znachorka, która bardzo dobrze zarabiała. Kiedy umarła, setki świeczek na jej grobie stawiali, Żydzi i nie Żydzi” (Henryk Grynberg, Drohobycz, Drohobycz, Warszawa 1997, s. 7).
  • 4
    Jak pisze Jerzy Michalewicz: „Dziecko uznane było za ślubne, jeżeli udowodniono to metryką ślubu rodziców lub równorzędnym dokumentem. Za rzekomo ślubne uważano dzieci urodzone w małżeństwie zawartym według obrządku mojżeszowego, czyli w małżeństwie rytualnym, potwierdzonym zeznaniami świadków. Małżeństwa takie, powszechne wśród Żydów, zawierane były z pominięciem obowiązujących przepisów ustalonych w ustawie z 25 V 1868 r. Nie były one rejestrowane w księgach metrykalnych, nie były prawnie uznawane, chociaż w społeczności izraelickiej cieszyły się powszechnym poważaniem. Sytuacja ta powodowała, że brak potwierdzenia przez świadków faktu zaistnienia małżeństwa rytualnego, co przy znacznej mobilności ludności żydowskiej nie należało do rzadkości, powodowało uznanie dziecka za nieślubne” (Jerzy Michalewicz, op. cit., s. 37).
  • 5
    W rubryce „uwaga” zapisano: „Znany osobiście prowadzącemu metryki inż. p. Jakub Schulz przyznał się w porozumieniu z matką do ojcostwa tego dziecka i zezwolił w obecności niżej podpisanego prowadzącego metryki również dobrze znanego świadka na wypełnienie rubryki 6tej tego zapisu” (AGAD, sygn. 1/300/0/-/154, k. 86).
  • 6
    „Anna recte Chane”, jak podano w księdze ślubów przy okazji jej małżeństwa (AGAD, sygn. 1/300/0/-/2112, k. 24; zob. też 17 listopada 1900) oraz we wpisach metrykalnych jej synów: LudwikaZygmunta (AGAD, sygn. 1/300/0/-/2250, k. 49; sygn. 1/300/0/-/2830, k. 73). Siostra Schulza używała zatem obu wariantów imienia, z czasem zaś, prawdopodobnie jako wersja kontaminacyjna i najczęściej stosowana, przyjęła się forma Hanna. Por. Zofia Abramowicz, Antroponimia Żydów białostockich, Białystok 2010, s. 39, a także 91: „Chana, gr. Anna, bibl. (1 Sm1, 2), hebr. channa ‘wdzięk, łaska’; matka Samuela; żona Tobita i matka Tobiasza (Tb 1, 9)”.
  • 7
    Narodzonemu dziecku rodzice nadają imiona Baruch Izrael (AGAD, sygn. 1/300/0/-/142, k. 140).
  • 8
    AGAD, sygn. 1/300/0/-/142, k. 140.
  • 9
    AGAD, sygn. 1/300/0/-/176, k. 71.
  • 10
    Zob. Janusz Sondel, Słownik łacińsko-polski dla prawników i historyków, Kraków 2001.
  • 11
    AGAD, sygn. 1/300/0/-/149, k. 138.
  • 12
    AGAD, sygn. 1/300/0/-/187, k. 30.
Wpis w księdze metrykalnej gminy Drohobycz dotyczący narodzin Brunona Schulza
Wpis w księdze metrykalnej gminy Drohobycz dotyczący narodzin Brunona Schulza